دانشمندان سرانجام موفق شدهاند معمای فسیلهای ۳.۴ میلیون سالهای را که در سال ۲۰۰۹ در اتیوپی کشف شد، حل کنند.
به نوشتۀ خبرگزاری رویترز، با این کشف، دانشمندان اکنون دریافتهاند که این سنگوارهها متعلق به یک جد مرموز انسان است که در کنار گونهٔ نزدیک دیگری، در دورهای از تکامل انسان که اطلاعات کمی در مورد آن وجود دارد، زندگی میکرده است.
سهمیلیون و چهارصد هزار سال پیش، در دشتی گرم و پرهیاهو در شمال شرق اتیوپی، دستکم دو گونه از نیاکان انسان همزمان قدم میزدند؛ دو خویشاوند نزدیک که هر کدام بر سرِ بقا راهی متفاوت را آزموده بودند.
پس از سالها ابهام، پژوهشگران اکنون میگویند رمز یکی از مهمترین فسیلهای آن دوران، موسوم به «پای بورتِله» (Burtele Foot)، حل شده است.
این مجموعه استخوانها که سال ۲۰۰۹ در منطقه عَفار اتیوپی، در مکانی به نام «بورتله» پیدا شد، در ابتدا بهتنهایی معمایی بزرگ بود: پایی که توان راهرفتن روی دو پا را داشت، اما شست آن همچنان مانند میمونها قابل خمشدن و گرفتن شاخه بود. اکنون، با کشف ۲۵ دندان و یک بخش از آرواره یک کودک چهارونیمساله در نزدیکی همان محل، دانشمندان میگویند این پا به گونهٔ «جنوبیکَپی دِییرِمِدا» تعلق داشته؛ یکی از شاخههای کمتر شناختهشده تبار انسان که تنها یک دهه پیش شناسایی شد.
کَپی در فارسی به معنی میمون است و جنوبیکپی (اُستراولوپیتکوس) نام جنسی منقرضشده از انسانتباران است. پسوند دِییرِمِدا در نام این گونه از انسانتباران نیز از کلمهای در زبان عَفاری گرفته شده که به معنی «خویشاوند نزدیک» است. زبان عفاری از زبانهایی است که در اتیوپی و اریتره رواج دارد.
یافتههای جدید، درک ما از این دورۀ کمتر شناختهشده از تکامل انسان را عمیقتر میکند، دورهای بسیار پیش از آنکه گونۀ ما، یعنی «انسان خردمند»، تقریباً ۳۰۰ هزار سال پیش پدیدار شود.
بنابر این، تصویر جدید بدین شکل است که در آن زمان دور، گونههای مختلفی از «انسانتباران» همزمان و در یک زیستبوم میزیستند.
یوهانس هایله-سِلاسی، دیرینانسانشناس و نویسنده اصلی این پژوهش که در نشریه «نیچر» منتشر شده، میگوید: «این یافتهها روشنترین نشانه است که گونه لوسی، یعنی جنوبیکپی عفاری، تنها ساکن آن دوران نبوده. تکامل اولیه ما شکل یک خط مستقیم نداشته و همزمان چند شاخه از نیاکان انسان روی زمین زندگی میکردهاند.»
لوسی، فسیل معروفی که سال ۱۹۷۴ در همان منطقه پیدا شد، نمایندهٔ گونه جنوبیکَپی عَفاری (اُستراولوپیتکوس آفرنسیس)» است؛ گونهای که برخلاف «دِییرِمِدا»، شست پایش دیگر توان چنگزدن به شاخه را نداشت و راهرفتنش بسیار شبیه انسانهای امروز بود.
اما پای بورتِله نشان میدهد که «دییرمدا»، یعنی به عبارتی پسرعموی لوسی، راه دیگری میرفت: وقتی روی زمین بود، روی دو پا حرکت میکرد، اما هنگام بالا رفتن از درخت با شستی شبیه میمونها میتوانست محکم به شاخه بچسبد.
بررسی ساختار استخوانی نشان میدهد که این گونه، هنگام راهرفتن روی زمین، نیرو را نه از شست پا مانند انسانها، بلکه از انگشت دوم به جلو منتقل میکرد؛ روشی کمبازدهتر، اما کارآمدتر برای فرار از شکارچیان بزرگی مانند گربهسانان دندانخنجری یا کفتارهای غولپیکر.
همزمان، پژوهش تازه نشان میدهد که این دو گونه، با وجود زندگی در یک منطقه، رژیمهای غذایی متفاوتی داشتهاند. بررسی شیمیایی مینای دندانهای «دییرمدا» نشان میدهد که این گونه تنها از گیاهان درختی و بوتهای تغذیه میکرد؛ رفتاری که بیشتر به نیاکان کهنتر انسانتباران شبیه است. در مقابل، گونه لوسی خوراک گستردهتری داشت و از علفها، برگها، میوهها و دانهها تغذیه میکرد.
نائومی لوین، زمینشیمیدان دانشگاه میشیگان و از نویسندگان پژوهش، میگوید: «این تفاوتها کلید درک محیط آن دوران است. هر دو گونه روی دو پا حرکت میکردند، اما به روشهای متفاوت. حالا میتوانیم این تفاوتهای حرکتی را با رفتارهای غذایی پیوند دهیم. چندین راه برای انسان بودن وجود داشته و هر روش احتمالاً مزیت جدای خود را داشته است.»
به گفته پژوهشگران، ممکن است تنوع رژیمی جنوبیکپی عفاری در نهایت به برتری آن انجامیده باشد. اما این احتمال هم مطرح است که گونهٔ «دییرمدا» در ابتدا دست بالا را داشت و رقیبش را ناچار به گستردهکردن رژیم غذایی کرده باشد.
پژوهش جدید تصویر پیچیدهتری از آغاز راه تکاملی انسان ترسیم میکند؛ دورهای که در آن هنوز «انسان» به معنای امروز شکل نگرفته بود، اما آزمون و خطاهای زیستی برای ایستادن، راهرفتن، بالا رفتن، و زندهماندن، مسیر آیندهٔ ما را رقم میزد.
بیشتر در این باره: نیای انسان، لوسی، سه میلیون سال پیش چه پوششی داشت؟